Ἐπιστολὴ πρὸς Διόγνητον

Ἐπειδὴ ὁρῶ, κράτιστε Διόγνητε, ὑπερεσπουδακότα σε τὴν θεοσέβειαν τῶν Χριστιανῶν μαθεῖν καὶ πάνυ σαφῶς καὶ ἐπιμελῶς πυνθανόμενον περὶ αὐτῶν, τίνι τε Θεῷ πεποιθότες καὶ πῶς θρησκεύοντες αὐτὸν τόν τε κόσμον ὑπερορῶσι πάντες καὶ θανάτου καταφρονοῦσι καὶ οὔτε τοὺς νομιζομένους ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων θεοὺς λογίζονται οὔτε τὴν Ἰουδαίων δεισιδαιμονίαν φυλάσσουσι, καὶ τίνα τὴν φιλοστοργίαν ἔχουσι πρὸς ἀλλήλους, καὶ τί δή ποτε καινὸν τοῦτο γένος ἢ ἐπιτήδευμα εἰσῆλθεν εἰς τὸν βίον νῦν καὶ οὐ πρότερον· ἀποδέχομαί γε τῆς προθυμίας σε ταύτης καὶ παρὰ τοῦ Θεοῦ, τοῦ καὶ τὸ λέγειν καὶ τὸ ἀκούειν ἡμῖν χορηγοῦντος, αἰτοῦμαι δοθῆναι ἐμοὶ μὲν εἰπεῖν οὕτως, ὡς μάλιστα ἂν ἀκούσαντά σε βελτίω γενέσθαι, σοί τε οὕτως ἀκοῦσαι, ὡς μὴ λυπηθῆναι τὸν εἰπόντα.

II. Ἄγε δή, καθάρας σεαυτὸν ἀπὸ πάντων τῶν προκατεχόντων σου τὴν διάνοιαν λογισμῶν καὶ τὴν ἀπατῶσάν σε συνήθειαν ἀποσκευασάμενος, καὶ γενόμενος ὥσπερ ἐξ ἀρχῆς καινὸς ἄνθρωπος, ὡς ἂν καὶ λόγον καινοῦ, καθάπερ καὶ αὐτὸς ὡμολόγησας, ἀκροατὴς ἐσόμενος· ἴδε μὴ μόνον τοῦς ὀφθαλμοῖς, ἀλλὰ καὶ τῇ φρονήσει, τίνος ὑποστάσεως ἢ τίνος εἴδους τυγχάνουσιν, οὓς ἐρεῖτε καὶ νομίζετε θεούς. οὐχ ὁ μέν τις λίθος ἐστίν, ὅμοιος τῷ πατουμένῳ, ὁ δ᾽ ἐστὶ χαλκός, οὐ κρείσσων τῶν εἰς τὴν χρῆσιν ἡμῖν κεχαλκευμένων σκευῶν, ὁ δὲ ξύλον, ἤδη καὶ σεσηπός, ὁ δὲ ἄργυρος, χρῄζων ἀνθρώπου τοῦ φυλάξαντος, ἵνα μὴ κλαπῇ, ὁ δὲ σίδηρος, ὑπὸ ἰοῦ διεφθαρμένος, ὁ δὲ ὄστρακον, οὐδὲν τοῦ κατεσκευασμένου πρὸς τὴν ἀτιμοτάτην ὑπηρεσίαν εὐπρεπέστερον; οὐ φθαρτῆς ὕλης ταῦτα πάντα; οὐχ ὑπὸ σιδήρου καὶ πυρὸς κεχαλκευμένα; οὐχ ὁ μὲν αὐτῶν λιθοξόος, ὁ δὲ χαλκεύς, ὁ δὲ ἀργυροκόπος, ὁ δὲ κεραμεὺς ἔπλασεν; οὐ πρὶν ἢ ταῖς τέχναις τούτων εἰς τὴν μορφὴν τούτων ἐκτυπωθῆναι, ἦν ἕκαστον αὐτῶν ἑκάστῳ, ἔτι καὶ νῦν, μεταμεμορφωμένον; οὐ τὰ νῦν ἐκ τῆς αὐτῆς ὕλης ὄντα σκεύη γένοιτ᾽ ἄν, εἰ τύχοι τῶν αὐτῶν τεχνιτῶν, ὅμοια τοιούτοις; οὐ ταῦτα πάλιν, τὰ νῦν ὑφ᾽ ὑμῶν προσκυνούμενα, δύναιτ᾽ ἂν ὑπὸ ἀνδρώπων σκεύη ὅμοια γενέσθαι τοῖς λοιποῖς; οὐ κωφὰ πάντα; οὐ τυφλά; οὐκ ἄψυχα; οὐκ ἀναίσθητα; οὐκ ἀκίνητα; οὐ πάντα σηπόμενα; οὐ πάντα φθειρόμενα; ταῦτα θεοὺς καλεῖτε, τούτοις δουλεύετε, τούτοις προσκυνεῖτε, τέλεον δ᾽ αὐτοῖς ἐξομοιοῦσθε. διὰ τοῦτο μισεῖτε Χριστιανούς, ὅτι τούτους οὐχ ἡγοῦνται θεούς. ὑμεῖς γὰρ αἰνεῖν νομίζοντες καὶ οἰόμενοι, οὐ πολὺ πλέον αὐτῶν καταφρονεῖτε; οὐ πολὺ μᾶλλον αὐτοὺς χλευάζετε καὶ ὑβρίζετε, τοὺς μὲν λιθίνους καὶ ὀστρακίνους σέβοντες ἀφυλάκτους, τοὺς δὲ ἀργυρέους καὶ χρυσοῦς ἐγκλείοντες ταῖς νυξὶ καὶ ταῖς ἡμέραις φύλακας παρακαθιστάντες, ἵνα μὴ κλαπῶσιν; αἷς δὲ δοκεῖτε τιμαῖς προσφέρειν, εἰ μὲν αἰσθάνονται, κολάζετε μᾶλλον αὐτούς· εἰ δὲ ἀναισθητοῦσιν, ἐλέγχοντες αἵματι καὶ κνίσαις αὐτοὺς θρησκεύετε. ταῦθ᾽ ὑμῶν τις ὑπομεινάτω, ταῦτα ἀνασχέσθω τις ἑαυτῷ γενέσθαι. ἀλλὰ ἄνθρωπος μὲν οὐδὲ εἷς ταύτης τῆς κολάσεως ἑκὼν ἀνέξεται, αἴσθησιν γὰρ ἔχει καὶ λογισμόν· ὁ δὲ λίθος ἀνέχεται, ἀναισθητεῖ γάρ. οὐκ οὖν τὴν αἴσθησιν αὐτοῦ ἐλέγχετε, περὶ μὲν οὖν τοῦ μὴ δεδουλῶσθαι Χριστιανοὺς τοιούτοις θεοῖς πολλὰ μὲν ἂν καὶ ἄλλα εἰπεῖν ἔχοιμι· εἰ δέ τινι μὴ δοκοίη κἂν ταῦτα ἱκανά, περισσὸν ἡγοῦμαι καὶ τὸ πλείω λέγειν.

III. Ἑξῆς δὲ περὶ τοῦ μὴ κατὰ τὰ αὐτὰ Ἰουδαίοις θεοσεβεῖν αὐτοὺς οἶμαι σε μάλιστα ποθεῖν ἀκοῦσαι. Ἰουδαῖοι τοίνυν, εἰ μὲν ἀπέχονται ταύτης τῆς προειρημένης λατρείας, καλῶς θεὸν ἕνα τῶν πάντων σέβειν καὶ δεσπότην ἀξιοῦσι φρονεῖν· εἰ δὲ τοῖς προειρημένοις ὁμοιοτρόπως τὴν θρησκείαν προσάγουσιν αὐτῷ ταύτην, διαμαρτάνουσιν. ἃ γὰρ τοῖς ἀναισθήτοις καὶ κωφοῖς προσφέροντες οἱ Ἕλληνες ἀφροσύνης δεῖγμα παρέχουσι, ταῦθ᾽ οὗτοι καθάπερ προσδεομένῳ τῷ Θεῷ λογιζόμενοι παρέχειν μωρίαν εἰκὸς μᾶλλον ἡγοῖντ᾽ ἂν, οὐ θεοσέβειαν. ὁ γὰρ ποιήσας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς καὶ πᾶσιν ἡμῖν χορηγῶν, ὧν προσδεόμεθα, οὐδενὸς ἂν αὐτὸς προσδέοιτο τούτων ὧν τοῖς οἰομένοις διδόναι παρέχει αὐτός. οἱ δέ γε θυσίας αὐτῷ δι᾽ αἵματος καὶ κνίσης καὶ ὁλοκαυτωμάτων ἐπιτελεῖν οἰόμενοι καὶ ταύταις ταῖς τιμαῖς αὐτὸν γεραίρειν, οὐδέν μοι δοκοῦσι διαφέρειν τῶν εἰς τὰ κωφὰ τὴν αὐτὴν ἐνδεικνυμένων φιλοτιμίαν· τῶν μὲν μὴ δυναμένοις τῆς τιμῆς μεταλαμβάνειν, τῶν δὲ δοκούντων παρέχειν τῷ μηδενὸς προσδεομένῳ.

IV. Ἀλλὰ μὴν τό γε περὶ τὰς βρώσεις αὐτῶν ψοφοδεὲς καὶ τὴν περὶ τὰ σάββατα δεισιδαιμονίαν καὶ τὴν τῆς περιτομῆς ἀλαζονείαν καὶ τὴν τῆς νηστείας καὶ νουμηνίας εἰρωνείαν, καταγέλαστα καὶ οὐδενὸς ἄξια λόγου, οὐ νομίζω σε χρῄζειν παρ᾽ ἐμοῦ μαθεῖν. τό τε γὰρ τῶν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ κτισθέντων εἰς χρῆσιν ἀνθρώπων ἃ μὲν ὡς καλῶς κτισθέντα παραδέχεσθαι, ἃ δ᾽ ὡς ἄχρηστα καὶ περισσὰ παραιτεῖσθαι, πῶς οὐκ ἀθέμιστον; τὸ δὲ καταψεύδεσθαι Θεοῦ ὡς κωλύοντος ἐν τῇ τῶν σαββάτων ἡμέρᾳ καλόν τι ποιεῖν, πῶς οὐκ ἀσεβές; τὸ δὲ καὶ τὴν μείωσιν τῆς σαρκὸς μαρτύριον ἐκλογῆς ἀλαζονεύεσθαι ὡς διὰ τοῦτο ἐξαιρέτως ἠγαπημένους ὑπὸ Θεοῦ, πῶς οὐ χλεύης ἄξιον; τὸ δὲ παρεδρεύοντας αὐτοὺς ἄστροις καὶ σελήνῃ τὴν παρατήρησιν τῶν μηνῶν καὶ τῶν ἡμερῶν ποιεῖσθαι καὶ τὰς οἰκονομίας Θεοῦ καὶ τὰς τῶν καιρῶν ἀλλαγὰς καταδιαιρεῖν πρὸς τὰς αὐτῶν ὁρμάς, ἃς μὲν εἰς ἑορτάς, ἃς δὲ εἰς πένθη· τίς ἂν θεοσεβείας καὶ οὐκ ἀφροσύνης πολὺ πλέον ἡγήσᾳτο δεῖγμα; τῆς μὲν οὖν κοινῆς εἰκαιότητος καὶ ἀπάτης καὶ τῆς Ἰουδαίων πολυπραγμοσύνης καὶ ἀλαζονείας ὡς ὀρθῶς ἀπέχονται Χριστιανοί, ἀρκούντως σε νομίζω μεμαθηκέναι· τὸ δὲ τῆς ἰδίας αὐτῶν θεοσεβείας μυστήριον μὴ προσδοκήσῃς δύνασθαι παρὰ ἀνθρώπου μαθεῖν.

V. Χριστιανοὶ γὰρ οὔτε γῇ οὔτε φωνῇ οὔτε ἔθεσι διακεκριμένοι τῶν λοιπῶν εἰσιν ἀνθρώπων. οὔτε γάρ που πόλεις ἰδίας κατοικοῦσι οὔτε διαλέκτῳ τινὶ παρηλλαγμένῃ χρῶνται οὔτε βίον παράσημον ἀσκοῦσιν. οὐ μὴν ἐπινοίᾳ τινὶ καὶ φροντίδι πολυπραγμόνων ἀνθρώπων μάθημα τοῦτ᾽ αὐτοῖς ἐστιν εὑρημένον, οὐδὲ δόγματος ἀνθρωπίνου προεστᾶσιν ὥσπερ ἔνιοι. κατοικοῦντες δὲ πόλεις ἑλληνίδας τε καὶ βαρβάρους, ὡς ἕκαστος ἐκληρώθη, καὶ τοῖς ἐγχωρίοις ἔθεσιν ἀκολουθοῦντες ἔν τε ἐσθῆτι καὶ διαίτῃ καὶ τῷ λοιπῷ βίῳ θαυμαστὴν καὶ ὁμολογουμένως παράδοξον ἐνδείκνυνται τὴν κατάστασιν τῆς ἑαυτῶν πολιτείας. πατρίδας οἰκοῦσιν ἰδίας, ἀλλ᾽ ὡς οἰκοῦσιν ἰδίας, ἀλλ᾽ ὡς πάροικοι· μετέχουσι πάντων ὡς πολῖται, καὶ πάνθ᾽ ὑπομένουσιν ὡς ξένοι· πᾶσα ξένη πατρίς ἐστιν αυτῶν, καὶ πᾶσα πατρὶς ξένη. γαμοῦσιν ὡς πάντες, τεκνογονοῦσιν· ἀλλ᾽ οὐ ῥίπτουσι τὰ γεννώμενα. τράπεζαν κοινὴν παρατίθενται, ἀλλ᾽ οὐ κοίτην. ἐν σαρκὶ τυγχάνουσιν, ἀλλ᾽ οὐ κατὰ σάρκα ζῶσιν. ἐπὶ γῆς διατρίβουσιν, ἀλλ᾽ ἐν οὐρανῷ πολιτεύονται. πείθονται τοῖς ὡρισμένοις νόμοις, καὶ τοῖς ἰδίοις βίοις νικῶσι τοὺς νόμους. ἀγαπῶσι πάντας, καὶ ὑπὸ πάντων διώκονται. ἀγνοοῦνται, καὶ κατακρίνονται· θανατοῦνται, καὶ ζωοποιοῦνται. πτωχεύουσι, καὶ πλουτίζουσι πολλούς· πάντων ὑστεροῦνται, καὶ ἐν πᾶσι περισσεύουσιν. ἀτιμοῦνται, καὶ ἐν ταῖς ἀτιμίαις δοξάζονται. βλασφημοῦνται, καὶ δκιαιοῦνται. λοιδοροῦνται, καὶ εὐλογοῦσιν· ὑβρίζονται, καὶ τιμῶσιν. ἀγαθοποιοῦντες ὡς κακοὶ κολάζονται· κολαζόμενοι χαίρουσιν ὡς ζωοποιούμενοι. ὑπὸ Ἰουδαίων ὡς ἀλλόφυλοι πολεμοῦνται καὶ ὑπὸ Ἑλλήνων διώκονται· καὶ τὴν αἰτίαν τῆς ἔχθρας εἰπεῖν οἱ μισοῦντες οὐκ ἔχουσιν.

VI. Ἁπλῶς δ᾽ εἰπεῖν, ὅπερ ἐστὶν σώματι ψυχή, τοῦτ᾽ εἰσὶν ἐν κόσμῳ Χριστιανοί. ἔσπαρται κατὰ πάντων τῶν τοῦ σώματος μελῶν ἡ ψυχή, καὶ Χριστιανοὶ κατὰ τὰς τοῦ κόσμου πόλεις. οἰκεῖ μὲν ἐν τῷ σώματι ψυχή, οὐκ ἔστι δὲ ἐκ τοῦ σώματος· καὶ Χριστιανοὶ ἐν κόσμῳ οἰκοῦσιν, οὐκ εἰσὶ δὲ ἐκ τοῦ κόσμου. ἀόρατος ἡ ψυχὴ ἐν ὁρατῷ φρουρεῖται τῷ σώματι· καὶ Χριστιανοὶ γινώσκονται μὲν ὄντες ἐν τῷ κόσμῳ, ἀόρατος δὲ αὐτῶν ἡ θεοσέβεια μένει. μισεῖ τὴν ψυχὴν ἡ σὰρξ καὶ πολεμεῖ μηδὲν ἀδικουμένη, διότι ταῖς ἡδοναῖς κωλύεται χρῆσθαι· μισεῖ καὶ Χριστιανοὺς ὁ κόσμος μηδὲν ἀδικούμενος, ὅτι ταῖς ἡδοναῖς ἀντιτάσσονται. ἡ ψυχὴ τὴν μισοῦσαν ἀγαπᾷ σάρκα καὶ τὰ μέλη· καὶ Χριστιανοὶ τοὺς μισοῦντας ἀγαπῶσιν. ἐγκέκλεισται μὲν ἡ ψυχὴ τῷ σώματι, συνέχει δὲ αὐτὴ τὸ σῶμα· καὶ Χριστιανοὶ κατέχονται μὲν ὡς ἐν φρουρᾷ τῷ κόσμῳ, αὐτοὶ δὲ συνέχουσι τὸν κόσμον. ἀθάνατος ἡ ψυχὴ ἐν θνητῷ σκηνώματι κατοικεῖ· καὶ Χριστιανοὶ παροικοῦσιν ἐν φθαρτοῖς, τὴν ἐν οὐρανοῖς ἀφθαρσίαν προσδεχόμενοι. κακουργουμένη σιτίοις καὶ ποτοῖς ἡ ψυχὴ βελτιοῦται· καὶ Χριστιανοὶ κολαζόμενοι καθ᾽ ἡμέραν πλεονάζουσι μᾶλλον. εἰς τοσαύτην αὐτοὺς τάξιν ἔθετο ὁ θεός, ἣν οὐ θεμιτὸν αὐτοῖς παραιτήσασθαι.

VII. Οὐ γὰρ ἐπίγειον, ὡς ἔφην, εὕρημα τοῦτ᾽ αὐτοῦς παρεδόθη, οὐδὲ θνητὴν ἐπίνοιαν φυλάσσειν οὕτως ἀξιοῦσιν ἐπιμελῶς, οὐδὲ ἀνθρωπίνων οἰκονομίαν μυστηρίων πεπίστευνται. ἀλλ᾽ αὐτὸς ἀληθῶς ὁ παντοκράτωρ καὶ παντοκτίστης καὶ ἀόρατος θεός, αὐτὸς ἀπ᾽ οὐρανῶν τὴν ἀλήθειαν καὶ τὸν λόγον τὸν ἅγιον καὶ ἀπερινόητον ἀνθρώποις ἐνίδρυσε καὶ ἐγκατεστήριξε ταῖς καρδίαις αὐτῶν· οὐ, καθάπερ ἄν τις εἰκάσειεν, ἀνθρώποις ὑπηρέτην τινὰ πέμψας ἢ ἄγγελον ἢ ἄρχοντα ἤ τινα τῶν διεπόντων τὰ ἐπίγεια ἤ τινα τῶν πεπιστευμένων τὰς ἐν οὐρανοῖς διοικήσεις, ἀλλ᾽ αὐτὸν τὸν τεχνίτην καὶ δημιουργὸν τῶν ὅλων, ᾧ τοὺς οὐρανοὺς ἔκτισεν, ᾧ τὴν θάλασσαν ἰδίοις ὅροις ἐνέκλεισεν, οὗ τὰ μυστήρια πιστῶς πάντα φυλάσσει τὰ στοιχεῖα, παρ᾽ οὗ τὰ μέτρα τῶν τῆς ἡμέρας δρόμων ὁ ἥλιος εἴληφε φυλάσσειν, ᾧ πειθαρχεῖ σελήνη νυκτὶ φαίνειν κελεύοντι, ᾧ πειθαρχεῖ τὰ ἄστρα τῷ τῆς σελήνης ἀκολουθοῦντα δρόμῳ· ᾧ πάντα διατέτακται καὶ διώρισται καὶ ὑποτέτακται, οὐρανοὶ καὶ τὰ ἐν οὐρανοῖς, γῆ καὶ τὰ ἐν τῇ γῇ, θάλασσα καὶ τὰ ἐν τῇ θαλάσσῃ, πῦρ, ἀήρ, ἄβυσσος, τὰ ἐν ὕψεσι, τὰ ἐν βάθεσι, τὰ ἐν τῷ μεταξύ· τοῦτον πρὸς αὐτοὺς ἀπέστειλεν. ἆρά γε, ὡς ἀνθρώπων ἄν τις λογίσᾳτο, ἐπὶ τυραννίδι καὶ φόβῳ καὶ καταπλήξει; οὐ μὲν οὖν· ἀλλ᾽ ἐν ἐπιεικείᾳ καὶ πραΰτητι ὡς βασιλεὺς πέμπων υἱὸν βασιλέα ἔπεμψεν, ὡς θεὸν ἔπεμψεν, ὡς ἄνθρωπον πρὸς ἀνθρώπους ἔπεμψεν, ὡς σώζων ἔπεμψεν, ὡς πείθων, οὐ βιαζόμενος· βία γὰρ οὐ πρόσεστι τῷ Θεῷ. ἔπεμψεν ὡς καλῶν, οὐ διώκων· ἔπεμψεν ὡς ἀγαπῶν, οὐ κρίνων. πέμψει γὰρ αὐτὸν κρίνοντα· καὶ τίς αὐτοῦ τὴν παρουσίαν ὑποστήσεται; . . . οὐχ ὁρᾷς παραβαλλομένους θηρίοις, ἵνα ἀρνήσωνται τὸν κύριον, καὶ μὴ νικωμένους; οὐχ ὁρᾷς, ὅσῳ πλείονες κολάζονται, τοσούτῳ πλεονάζοντας ἄλλους; ταῦτα ἀνθρώπου οὐ δοκεῖ τὰ ἔργα· ταῦτα δύναμίς ἐστι Θεοῦ· ταῦτα τῆς παρουσίας αὐτοῦ δείγματα.

VIII.Τίς γὰρ ὅλως ἀνθρώπων ἠπίστατο, τί ποτ᾽ ἐστὶ θεός, πρὶν αὐτὸν ἐλθεῖν; ἢ τοῦς κενοὺς καὶ ληρώδεις ἐκείνων λόγους ἀποδέχῃ τῶν ἀξιοπίστων φιλοσόφων, ὧν οἱ μέν τινες πῦρ ἔφασαν εἶναι τὸν θεὸν (οὗ μέλλουσι χωρήσειν αὐτοί, τοῦτο καλοῦσι θεόν), οἱ δὲ ὕδωρ, οἱ δ᾽ ἄλλο τι τῶν στοιχείων τῶν ἐκτισμένων ὑπὸ Θεοῦ; καίτοι γε, εἴ τις τούτων τῶν λόγων ἀποδεκτός ἐστι, δύναιτ᾽ ἂν καὶ τῶν λοιπῶν κτισμάτων ἓν ἕκαστον ὁμοίως ἀποφαίνεσθαι θεόν. ἀλλὰ ταῦτα μὲν τερατεία καὶ πλάνη τῶν γοήτων ἐστίν· ἀνθρώπων δὲ οὐδεὶς οὔτε εἶδεν οὔτε ἐγνώρισεν, αὐτὸς δὲ ἑαυτὸν ἐπέδειξεν. ἐπέδειξε δὲ διὰ πίστεως, ᾗ μόνῃ θεὸν ἰδεῖν συγκεχώρηται. ὁ γὰρ δεσπότης καὶ δημιουργὸς τῶν ὅλων θεός, ὁ ποιήσας τὰ πάντα καὶ κατὰ τάξιν διακρίνας, οὐ μόνον φιλάνθρωπος ἐγένετο, ἀλλὰ καὶ μακρόθυμος. ἀλλ᾽ οὗτος ἧν μὲν ἀεὶ τοιοῦτος καὶ ἔστι καὶ ἔσται, χρηστὸς καὶ ἀγαθὸς καὶ ἀόργητος καὶ ἀληθής, καὶ μόνος ἀγαθός ἐστιν· ἐννοήσας δὲ μεγάλην καὶ ἄφραστον ἔννοιαν ἀνεκοινώσατο μόνῳ τῷ παιδί. ἐν ὅσῳ μὲν οὖν κατεῖχεν ἐν μυστηρίῳ καὶ διετήρει τὴν σοφὴν αὐτοῦ βουλήν, ἀμελεῖν ἡμῶν καὶ ἀφροντιστεῖν ἐδόκει· ἐπεὶ δὲ ἀπεκάλυψε διὰ τοῦ ἀγαπητοῦ παιδὸς καὶ ἐφανέρωσε τὰ ἐξ ἀρχῆς ἡτοιμασμένα, πάνθ᾽ ἅμα παρέσχεν ἡμῖν, καὶ μετασχεῖν τῶν εὐεργεσιῶν αὐτοῦ καὶ ἰδεῖν καὶ νοῆσαι, ἃ τίς ἂν πώποτε προσεδόκησεν ἡμῶν;

IX. Πάντ᾽ οὖν ἤδη παρ᾽ ἑαυτῷ σὺν τῷ παιδὶ οὐκονομηκώς, μέχρι μὲν τοῦ πρόσθεν χρόνου εἴασεν ἡμᾶς, ὡς εβουλόμεθα, ἀτάκτοις φοραῖς φέρεσθαι, ἡδοναῖς καὶ ἐπιθυμίαις ἀπαγομένους. οὐ πάντως ἐφηδόμενος τοῖς ἁμαρτήμασιν ἡμῶν, ἀλλ᾽ ἀνεχόμενος, οὐδὲ τῷ τότε τῆς ἀδικίας καιρῷ συνευδοκῶν, ἀλλὰ τὸν νῦν τῆς δικαιοσύνης δημιουργῶν, ἵνα ἐν τῷ τότε χρόνῳ ἐλεγχθέντες ἐκ τῶν ἰδίων ἔργων ἀνάξιοι ζωῆς νῦν ὑπὸ τῆς τοῦ Θεοῦ χρηστότητος ἀξιωθῶμεν, καὶ τὸ καθ᾽ ἑαυτοὺς φανερώσαντες ἀδύνατον εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ τῇ δυνάμει τοῦ Θεοῦ δυνατοὶ γενηθῶμεν. ἐπεὶ δὲ πεπλήρωτο μὲν ἡ ἡμετέρα ἀδικία καὶ τελείως πεφανέρωτο, ὅτι ὁ μισθὸς αὐτῆς κόλασις καὶ θάνατος προσεδοκᾶτο, ἦλθε δὲ ὁ καιρός, ὃν Θεὸς προέθετο λοιπὸν φανερῶσαι τὴν ἑαυτοῦ χρηστότητα καὶ δύναμιν (ὢ τῆς ὑπερβαλλούσης φιλανθρωπίας καὶ ἀγάπης τοῦ Θεοῦ), οὐκ ἐμίσησεν ἡμᾶς οὐδὲ ἀπώσατο οὐδὲ ἐμνησικάκησεν, ἀλλὰ ἐμακροθύμησεν, ἠνέσχετο, ἐλεῶν αὐτὸς τὰς ἡμετέρας ἁμαρτίας ἀνεδέξατο, αὐτὸς τὸν ἴδιον υἱὸν ἀπέδοτο λύτρον ὑπὲρ ἡμῶν, τὸν ἅγιον ὑπέρ ἀνόμων, τὸ ἄκακον ὑπὲρ τῶν κακῶν, τὸν δίκαιον ὑπέρ τῶν ἀδίκων, τὸν ἄφθαρτον ὑπὲρ τῶν φθαρτῶν, τὸν ἀθάνατον ὑπέρ τῶν θνητῶν. τί γὰρ ἄλλο τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν ἠδυνήθη καλύψαι ἢ ἐκείνου δικαιοσύνη; ἐν τίνι δικαιωθῆναι δυνατὸν τοὺς ἀνόμους ἡμᾶς καὶ ἀσεβεῖς ἢ ἐν μόνῳ τῷ υἱῷ τοῦ Θεοῦ; ὢ τῆς γλυκείας ἀνταλλαγῆς, ὢ τῆς ἀνεξιχνιάστου δημιουργίας, ὢ τῶν ἀπροσδοκήτων εὐεργεσιῶν· ἵνα ἀνομία μὲν πολλῶν ἐν δικαίῳ ἑνὶ κρυβῇ, δικαιοσύνη δὲ ἑνὸς πολλοὺς ἀνόμους δικαιώσυνῃ. ἐλέγξας οὖν ἐν μὲν τῷ πρόσθεν χρόνῳ τὸ ἀδύνατον τῆς ἡμέτερας φύσεως εἰς τὸ τυχεῖν ζωῆς, νῦν δὲ τὸν σωτῆρα δείξας δυνατὸν σώζειν καὶ τὰ ἀδύνατα, ἐξ ἀμφοτέρων ἐβουλήθη πιστεύειν ἡμᾶς τῇ χρηστότητι αὐτοῦ, αὐτὸν ἡγεῖσθαι τροφέα, πατέρα, διδάσκαλον, σύμβουλον, ἰατρόν, νοῦν, φῶς, τιμήν, δόξαν, ἰσχύν, ζωήν, περὶ ἐνδύσεως καὶ τροφῆς μὴ μεριμνᾶν.

X. Ταύτην καὶ σὺ τὴν πίστιν ἐὰν ποθήσῃς, καὶ λάβῃς πρῶτον μὲν ἐπίγνωσιν πατρός. ὁ γὰρ Θεὸς τοὺς ἀνθρώπους ἠγάπησε, δι᾽ οὓς ἐποίησε τὸν κόσμον, οἷς ὑπέταξε πάντα τὰ ἐν τῇ γῇ, οἷς λόγον ἔδωκεν, οἷς νοῦν, οἷς μόνοις ἄνω πρὸς αὐτὸν ὁρᾶν ἐπέτρεψεν, οὓς ἐκ τῆς ἰδίας εἰκόνος ἔπλασε, πρὸς οὓς ἀπέστειλε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ, οἷς τὴν ἐν οὐρανῷ βασιλείαν ἐπηγγείλατο, καὶ δώσει τοῖς ἀγαπήσασιν αὐτόν. ἐπιγνοὺς δὲ τίνος οἴει πληρωθήσεσθαι χαρᾶς; ἢ πῶς ἀγαπήσεις τὸν οὕτως προαγαπήσαντά σε; ἀγαπήσας δὲ μιμητὴς ἔσῃ αὐτοῦ τῆς χρηστότητος. καὶ μὴ θαυμάσῃς, εἰ δύναται μιμητὴς ἄνθρωπος γενέσθαι Θεοῦ. δύναται θέλοντος αὐτοῦ. οὐ γὰρ τὸ καταδυναστεύειν τῶν πλησίον οὐδὲ τὸ πλέον ἔχειν βούλεσθαι τῶν ἀσθενεστέρων οὐδὲ τὸ πλουτεῖν καὶ βιάζεσθαι τοὺς ὑποδεεστέρους εὐδαιμονεῖν ἐστίν, οὐδὲ ἐν τούτοις δύναταί τις μιμήσασθαι θεόν, ἀλλὰ ταῦτα ἐκτὸς τῆς ἐκείνου μεγαλειότητος. ἀλλ᾽ ὅστις τὸ τοῦ πλησίον ἀναδέχεται βάρος, ὃς ἐν ᾧ κρείσσων ἐστὶν ἕτερον τὸν ἐλαττούμενον εὐεργετεῖν ἐθέλει, ὃς ἃ παρὰ τοῦ Θεοῦ λαβὼν ἔχει, ταῦτα τοῖς ἐπιδεομένοις χορηγῶν Θεὸς γίνεται τῶν λαμβανόντων, οὗτος μιμητής ἐστι Θεοῦ. τότε θεάσῃ τυγχάνων ἐπὶ τῆς γῆς, ὅτι Θεὸς ἐν οὐρανοῖς πολιτεύεται, τότε μυστήρια Θεοῦ λαλεῖν ἄρξῃ, τότε τοὺς κολαζομένους ἐπὶ τῷ μὴ θέλειν ἀρνήσασθαι θεὸν καὶ ἀγαπήσεις καὶ θαυμάσεις· τότε τῆς ἀπάτης τοῦ κόσμου καὶ τῆς πλάνης καταγνώσῃ, ὅταν τὸ ἀληθῶς ἐν οὐρανῷ ζῆν ἐπιγνῷς, ὅταν τοῦ δοκοῦντος ἐνθάδε θανάτου καταφρονήσῃς, ὅταν τὸν ὄντως θάνατον φοβηθῇς, ὃς φυλάσσεται τοῖς κατακριθησομένοις εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, ὃ τοὺς παραδοθέντας αὐτῷ μέχρι τέλους κολάσει. τότε τοὺς ὑπομένοντας ὑπὲρ δικαιοσύνης θαυμάσεις τὸ πῦρ τὸ πρόσκαιρον καὶ μακαρίσεις, ὅταν ἐκεῖνο τὸ πῦρ ἐπιγνῷς.

XI. Οὐ ξένα ὁμιλῶ οὐδὲ παραλόγως ζητῶ, ἀλλὰ ἀποστόλων γενόμενος μαθητὴς γίνομαι διδάσκαλος ἐθνῶν· τὰ παραδοθέντα ἀξίως ὑπηρετῶ γινομένοις ἀληθείας μαθηταῖς. τίς γὰρ ὀρθῶς διδαχθεὶς καὶ λόγῳ προσφιλὴς γενηθεὶς οὐκ ἐπιζητεῖ σαφῶς μαθεῖν τὰ διὰ λόγου δειχθέντα φανερῶς μαθηταῖς, οἷς ἐφανέρωσεν ὁ λόγος φανείς, παρρησίᾳ λαλῶν, ὐπὸ ἀπίστων μὴ νοούμενος, μαθηταῖς δὲ διηγούμενος, οἳ πιστοὶ λογισθέντες ὑπ᾽ αὐτοῦ ἔγνωσαν πατρὸς μυστήρια; οὗ χάριν ἀπέστειλε λόγον, ἵνα κόσμῳ φανῇ, ὃς ὑπὸ λαοῦ ἀτιμασθείς, διὰ ἀποστόλων κηρυχθείς, ὑπὸ ἐθνῶν ἐπιστεύθη. οὗτος ὁ ἀπ᾽ ἀρχῆς, ὁ καινὸς φανεὶς καὶ παλαιὸς εὑρεθεὶς καὶ πάντοτε νέος ἐν ἁγίων καρδίαις γεννώμενος. οὗτος ὁ ἀεί, ὁ σήμερον υἱὸς λογισθείς, δι᾽ οὗ πλουτίζεται ἡ ἐκκλησία καὶ χάρις ἁπλουμένη ἐν ἁγίοις πληθύνεται, παρέχουσα νοῦν, φανεροῦσα μυστήρια, διαγγέλουσα καιρούς, χαίρουσα ἐπὶ πιστοῖς, ἐπιζητοῦσι δωρουμένη, οἷς ὅρκια πίστεως οὐ θραύεται οὐδὲ ὅρια πατέρων παρορίζεται. εἶτα φόβος νόμου ᾄδεται, καὶ προφητῶν χάρις γινώσκεται, καὶ εὐαγγελίων πίστις ἵδρυται, καὶ ἀποστόλων παράδοσις φυλάσσεται, καὶ ἐκκλησίας χάρις σκιρτᾷ. ἣν χάριν μὴ λυπῶν ἐπιγνώσῃ, ἃ λόγος ὁμιλεῖ δι᾽ ὧν βούλεται, ὅτε θέλει. ὅσα γὰρ θελήματι τοῦ κελεύοντος λόγου ἐκινήθημεν ἐξειπεῖν μετὰ πόνου, ἐξ ἀγάπης τῶν ἀποκαλυφθέντων ἡμῖν γινόμεθα ὑμῖν κοινωνοί.

XII. Οἷς ἐντυχόντες καὶ ἀκούσαντες μετὰ σπουδῆς εἴσεσθε, ὅσα παρέχει ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν ὀρθῶς, οἱ γενόμενοι παράδεισος τρυφῆς, πάγκαρπον ξύλον εὐθαλοῦν ἀνατείλαντες ἐν ἑαυτοῖς, ποικίλοις καρποῖς κεκοσμημένοι. ἐν γὰρ τούτῳ τῷ χωρίῳ ξύλον γνώσεως καὶ ξύλον ζωῆς πεφύτευται· ἀλλ᾽ οὐ τὸ τῆς γνώσεως ἀναιρεῖ, ἀλλ᾽ ἡ παρακοὴ ἀναιρεῖ. οὐδὲ γὰρ ἄσημα τὰ γεγραμμένα, ὡς Θεὸς ἀπ᾽ ἀρχῆς ξύλον γνώσεως καὶ ξύλον ζωῆς ἐν μέσῳ παραδείσου ἐφύτευσε, διὰ γνώσεως ζωὴν ἐπιδιεκνύς· ᾗ μὴ καθαρῶς χρησάμενοι οἱ ἀπ᾽ ἀρχῆς πλάνῃ τοῦ ὄφεως γεγύμνωνται. οὐδὲ γὰρ ζωὴ ἄνευ γνώσεως οὐδὲ γνῶσις ἀσφαλὴς ἄνευ ζωῆς ἀληθοῦς· διὸ πλησίον ἑκάτερον πεφύτευται. ἣν δύναμιν ἐνιδὼν ὁ ἀπόστολος τήν τε ἄνευ ἀληθείας προστάγματος εἰς ζωὴν ἀσκουμένην γνῶσιν μεμφόμενος λέγει· Ἡ γνῶσις φυσιοῖ, ἡ δὲ ἀγάπη οἰκοδομεῖ. ὁ γὰρ νομίζων εἰδέναι τι ἄνευ γνώσεως ἀληθοῦς καὶ μαρτυρουμένης ὑπὸ τῆς ζωῆς, οὐκ ἔγνω, ὑπὸ τοῦ ὄφεως πλανᾶται, μὴ ἀγαπήσας τὸ ζῆν. ὁ δὲ μετὰ φόβου ἐπιγνοὺς καὶ ζωὴν ἐπιζητῶν ἐπ᾽ ἐλπίδι φυτεύει, καρπὸν προσδοκῶν. ἤτω σοὶ καρδία γνῶσις, ζωὴ δὲ λόγος ἀληθής, χωρούμενος. οὗ ξύλον φέρων καὶ καρπὸν αἱρῶν τρυγήσεις ἀεὶ τὰ παρὰ Θεῷ ποθούμενα, ὧν ὄφις οὐχ ἅπτεται οὐδὲ πλάνη συγχρωτίζεται· οὐδὲ Εὔα φθείρεται, ἀλλὰ παρθένος πιστεύεται· καὶ σωτήριον δείκνυται, καὶ ἀπόστολοι συνετίζονται, καὶ τὸ κυρίου πάσχα προέρχεται, καὶ καιροὶ συνάγονται καὶ μετὰ κόσμου ἁρμόζονται, καὶ διδάσκων ἁγίους ὁ λόγος εὐφραίνεται, δι᾽ οὗ πατὴρ δοξάζεται· ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. ἀμήν.

  ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:

Η ΠΡΟΣ ΔΙΟΓΝΗΤΟΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Ε­πει­δή βλέ­πω, έ­ξο­χώ­τα­τε Δι­ό­γνη­τε, ό­τι έ­χεις πά­ρα πο­λύ φρον­τί­δα να µ­ά­θης τη θε­ο­σέ­βεια των χρι­στια­νών και ζη­τας πλη­ρο­φο­ρί­ες ξε­κά­θα­ρες και για κά­θε ση­µ­εί­ο· της ζω­ης τους, σε τι Θε­ό πι­στεύ­ουν και πως η θρη­σκεί­α που έ­χουν τους κά­νει να πα­ρα­βλέ­πουν τον πα­ρόν­τα κό­σµ­ο ό­λοι και να κα­τα­φρο­νούν το θά­να­το και να θε­ω­ρουν α­νύ­παρ­κτους τους θε­ούς των ε­Ι­δω­λο­λα­τρών και να µ­ή φυ­λα­νε Ι­ου­δα­ϊ­κούς τύ­πους, Ε­πει­δή θέ­λεις να κα­τα­το­πι­σθής στα µ­υ­στι­κά της φι­λο­στορ­γί­ας που τρέ­φουν µ­ε­τα­ξύ τους και να έ­ξη­γή­σης πως συ­νέ­βη αύ­τή η και­νούρ­για τά­ξις αν­θρώ­πων, αύ­τή η και­νού­ρια ζω­ή να αν­θί­ση στην οι­κου­µ­έ­νη τώ­ρα µ­ό­λις και ό­χι πριν, δέ­χο­µ­αι εύ­χά­ρι­στα τη δί­ψα σου αύ­τή και ζη­τώ α­πό το Θε­ό, που χο­ρη­γεί σε µ­ας και το λό­γο και την α­κο­ή, να µ­ου δώ­ση τη χά­ρι να σου µ­ι­λή­σω κα­τά τέ­τοι­ο τρό­πο ω­στε να σε ι­δώ να α­να­νή­φης και να χα­ρώ πο­λύ πρώ­τος έ­γώ γι' αύ­τό. 

Ε­λα, λοι­πόν, αφ ου κα­θα­ρί­σεις τη δι­ά­νοι­ά σου α­π' ό­λους τους µ­ο­λυ­σµ­ούς που τη µ­ό­λυ­ναν ε­ως τώ­ρα και τις α­πό­τη­λές συ­νή­θει­ες αφ ου πε­τά­ξης α­πό πά­νω σου, να γί­νης α­π' αύ­τή τη στι­γµ­ή και­νός άν­θρω­πος, προ­κει­µ­έ­νου να µ­α­θη­τεύ­σης, ό­πως κι' ο '­ί­διος το ό­µ­ο­λό­γη­σες, σε και­νού­ρια δι­δα­σκα­λί­α. Α­νοι­ξε τα µ­ά­τια της ψυ­χης σου για να ί­δης τι υ­πό­στα­σι έ­χουν και τι λο­γης εί­ναι οι θε­οί που πι­στεύ­ε­τε και προ­σκυ­νη­τε. Ά­πό τι εί­ναι κα­µ­ω­µ­ε­νοι; Ο ε­νας α­πό πέ­τρα, ό­µ­οι­α µ' ε­κεί­νες που πα­τα­µ­ε, ο άλ­λος α­πό χαλ­κό ό­χι κα­λύ­τε­ρον α­πό ε­κεί­νον που φτι­ά­χνου­µ­ε τα οί­κια­κά σκεύ­η, ο άλ­λος α­πό ξύ­λο που σα­πί­ζει αρ­γά η γρή­γο­ρα, ο άλ­λος α­πό α­ση­µ­ι που χρει­ά­ζε­ται άν­θρω­πο να το φυ­λά­η α­πό την κλο­πή, ο άλ­λος α­πό σί­δε­ρο που η σκου­ριά το τρώ­ει, ο άλ­λος α­πό ό­στρα­κο σε τί­πο­τε εύ­πρε­πέ­στε­ρο α­πό έ­κεί­να που χρη­σι­µ­ο­ποι­ούν­ται στις πο­τα­πό­τε­ρες α­νάγ­κες. "Ο­λοι αύ­τοί οι θε­οί εί­ναι φτι­α­γµ­έ­νοι α­πό φθαρ­τή ύ­λη. Το σί­δε­ρο και η φω­τιά τους έ­κα­µ­ε. V Αλ­λους ο γλύ­πτης, άλ­λους ο γύ­φτος, άλ­λους ο χρυ­σο­χό­ος, άλ­λους ο αγ­γει­ο­πλά­στης τους δη­µ­ι­ούρ­γη­σε. Πριν τους δου­λέ­ψουν τα χέ­ρια αύ­τών των τε­χνι­των και τους δώ­σουν µ­ορ­φή, τι ή­σαν;  Και τα σκευ­ή που εί­ναι φτι­αγ­μέ­να ά­πό την ί­δια ύ­λη μ' αυ­τούς τους θε­ούς, αν τα ξα­να­χύ­σουν οι τε­χνί­τες δεν τα φτιά­χνουν κι αυ­τά θε­ούς; .Κι οι τω­ρι­νοί θε­οί δεν μπο­ρεί να γί­νουν στα χέ­ρια των ι­δι­ων τε­χνι­τών σκεύ­η οι­κια­κά; Οι θε­οί αυ­τοί δεν εί­ναι ό­λοι κου­φοί; Ο­λοι τυ­φλοί; Ο­λοι ά­ψυ­χοι; Ό­λοι α­ναί­σθη­τοι; Ο­λοι α­κί­νη­τοι; Ο­λοι φθαρ­τοί; Αυ­τά τα ξό­α­να τα ο­νο­μά­ζε­τε θε­ούς, τα υ­πη­ρε­τεί­τε ως δου­λοι, τα προ­σκυ­νεί­τε και τ' αν­τι­γρά­φε­τε στη ζω­ή σας. Μι­σεί­τε- τους χρι­στια­νούς, δι­ό­τι δεν τα πι­στεύ­ουν για θε­ούς. Κι ό­μως, σεις που θαρ­ρεί­τε ο­τι τα λα­τρεύ­ε­τε, τα κα­τα­φρο­νεί­τε πε­ρισ­σό­τε­ρο ά­πο τους χρι­στια­νούς. Τα χλευ­ά­ζε­τε και τα υ­βρί­ζε­τε πε­ρισ­σό­τε­ρο α­πό μας, ό­ταν ό­σα ά­π' αυ­τά εί­ναι πέ­τρι­να και ό­στρά­κι­νά τ' α­φή­νε­τε α­φύ­λα­χτα κι ό­σα εί­ναι α­ση­μέ­νια η χρυ­σά τα δι­πλο­κλει­δώ­νε­τε και τους βά­ζε­τε νύ­χτα μέ­ρα φύ­λα­κες για να μη κλα­πούν. Και με τις τι­μές που τους προ­σφέ­ρε­τε, αν μεν αι­σθά­νον­ται, τα στε­νο­χω­ρεί­τε μάλ­λον πα­ρά τα ευ­χα­ρι­στεί­τε κι αν εί­ναι α­ναί­σθη­τα κυτ­τά­τε να τα ξυ­πνή­σε­τε με αί­μα­τα και κνί­σες. Ας τα υ­πο­μεί­νει κα­νείς α­πό σας κά­τι τέ­τοι­α, ας βά­λη τον ε­αυ­τό του στη θέ­ση ε­κεί­νων. Αλ­λά δεν θα βρε­θεί βέ­βαι­α άν­θρω­πος να ά­νε­χθή τέ­τοι­α τι­μω­ρί­α, δι­ό­τι έχει αίσθηση και λογικό. Ενώ η πέτρα την ανέχεται, επειδή είναι πράγμα αναίσθητο. Έτσι. λοιπόν, δεν υποτείνεσθε στην αίσθηση της πέτρας ούτε την αποδείχνετε. Για το ότι, λοιπόν, οι χριστιανοί δεν μπορούν να υποδουλωθούν σε τέτοιους θεούς πολλά άλλα θα είχα να πω. 'Αλλά μετά όσα είπα ήδη αν κανείς τα θεωρή λίγα, περιττεύει κάθε παρά πέρα λόγος.

Κατόπιν ποθείς διακαώς να μάθης, όπως νομίζω, γιατί οι χριστιανοί δεν θρησκεύονται όμοια με τους Ιουδαίους. Οι Ιουδαίοι, είναι αλήθεια, ότι δεν μετέχουν στην ίδια λατρεία που, προανέφερα. Σωστά ομολογούν κι αναγνωρίζουν ένα Θεό και Δεσπότη. Αλλά ομοιότροπα με τους ειδωλολάτρες του εκδηλώνουν τη λατρεία τους κι αυτό είναι η πλάνη τους. Οι εθνικοί με τις τιμές που προσφέρουν στ' αναίσθητα και κουφά είδωλα δείχνουν την αφροσύνη τους. Ανάλογη μωρία δείχνουν και οι ι­ου­δαί­οι ό­ταν προ­σφέ­ρουν τις ί­δι­ες τι­μές στον Θε­ό σαν να εί­χε α­νάγ­κη ά­π' αυ­τές. Δι­ό­τι ο ποι­ή­σας τον ου­ρα­νό και την γην και πάν­τα τα εν αύ­τοίς, αυ­τός που μας τα χο­ρη­γεί ό­λα ό­σα έ­χου­με α­νάγ­κη, τί­πο­τε δεν χρει­ά­ζε­ται ο ί­διος και ο ί­διος δί­νει ε­κεί­να που του προ­σφέ­ρουν οι πλα­νε­μέ­νοι ι­ου­δαί­οι. Του προ­σφέ­ρουν θυ­σί­ες μ' αί­μα και κνί­σα και ο­λο­καυ­τώ­μα­τα και θαρ­ρούν ό­τι έ­τσι τον γε­ραί­ρουν και τον τι­μούν, μοι­ά­ζον­τας α­κρι­βώς μ' ε­κεί­νους που δεί­χνουν την ί­δια προ­θυ­μί­α στ' ά­ψυ­χα εί­δω­λα. Οι μεν προ­σφέ­ρουν σε ψεύ­τι­κους θε­ούς, που δεν μπο­ρούν ν' α­πο­λαύ­σουν τα προ­σφε­ρό­με­να, οι δε προ­σφέ­ρουν στον Θε­ό πράγ­μα­τα που δεν τα έ­χει α­νάγ­κη, Εξ άλ­λου δεν νο­μί­ζω ό­τι πε­ρι­μέ­νεις α­πό μέ­να να μά­θης πό­σο κα­τα­γέ­λα­στα και τι­πο­τέ­νια πράγ­μα­τα εί­ναι η πε­ρί­φο­βη λε­πτο­λο­γί­α τους ως προς τα φα­γη­τά, η δει­σι­δαι­μο­νί­α τους για τα Σάβ­βα­τα, η α­λα­ζο­νεί­α της πε­ρι­το­μής, η ει­ρω­νεί­α της νη­στεί­ας, και νου­μη­νί­ας. Δεν εί­ναι α­σέ­βεια τά­χα να πα­ρα­δέ­χον­ται ά­π' ό­σα έ­χτι­σε ο Θε­ός για να τα χρη­σι­μο­ποι­ούν οι άν­θρω­ποι ο­ρι­σμέ­να ως κα­λά και ο­ρι­σμέ­να να μη τ' αγ­γί­ζουν καν ως ά­χρη­στα και πε­ριτ­τά; Πως δεν εί­ναι α­σέ­βεια να λέ­νε ό­τι τά­χα ο Θε­ός α­πα­γο­ρεύ­ει την α­γα­θο­ερ­γί­α κα­τά το Σάβ­βα­το ; Και πως να μη τους κα­τη­γο­ρή­σει κά­νεις ό­ταν πε­ρη­φα­νεύ­ον­ται για λί­γη κομ­μέ­νη σάρ­κα,, θε­ω­ρών­τας αυ­τό το πράγ­μα ως ση­μά­δι της ε­κλο­γής τους α­πό τό­νο; Και ό­ταν τους βλέ­πει κα­νείς να πα­ρα­φυ­λά­νε τ' ά­στρα και ο φεγ­γά­ρι για να ο­ρί­ζουν σύμ­φω­να με τις τρο­χι­ές των ου­ρα­νί­ων σω­μά­των τους μή­νες και τις μέ­ρες και να παίρ­νουν α­πό τη θεί­α οι­κο­νο­μί­α, που υ­πάρ­χει μέ­σα στη φέ­σι κι α­πό τις αλ­λα­γές των-ε­πο­χών αυ­θαί­ρε­τες δι­αι­ρέ­σεις σύμ­φω­νες με τις δι­α­θέ­σεις που έ­χουν κά­θε φο­ρά κι έ­τσι άλ­λο­τε να γι­ορ­τά­ζουν κι άλ­λο­τε να πεν­θούν, ποι­ος θα τα πη αυ­τά τα πράγ­μα­τα δείγ­μα­τα θε­ο­σέ­βειας κι χι α­φρο­σύ­νης; Νο­μί­ζω, λοι­πόν, ό­τι κα­τά­λα­βες αρ­κε­τά για­τί έ­χουν δί­κιο οι χρι­στια­νοί να στέ­κον­ται μα­κριά τό­σο α­πό την ει­δω­λο­λα­τρι­κή χον­τρο­κο­πιά και α­πά­τη σο και α­πό την πο­λυ­πραγ­μο­σύ­νη και την α­λα­ζο­νεί­α των ι­ου­δαί­ων. "070 για το το μυ­στή­ριο της δι­κής τους θε­ο­σέ­βειας μη πε­ρι­μέ­νης να το μά­θης α­πό άν­θρω­πο. Δι­ό­τι οι χρι­στια­νοί ού­τε α­πό τον τό­πο που κα­τοι­κούν ού­τε ο τη γλώσ­σα που μι­λούν ού­τε α­πό την ε­ξω­τε­ρι­κή ζω­ή τους δι­α­κρί­νον­ται α­νά­με­σα στους αν­θρώ­πους. Ού­τε πό­λεις ι­δι­αί­τε­ρες έ­χουν ού­τε δι­ά­λε­κτο ξε­χω­ρι­στή ού­τε ζω­ή κά­νουν φαν­τα­χτε­ρή.. Η θρη­σκεί­α τους εί­ναι κά­τι που δεν το ε­πι­νό­η­σε αν­θρώ­πι­νο μυα­λό και δεν το κα­θί­δρυ­σε αν­θρώ­πι­νη φρον­τί­δα ού­τε αν­θρώ­πι­νη ι­δε­ο­λο­γί­α α­κο­λου­θούν ό­πως ο­ρι­σμέ­νοι φι­λο­σο­φο­ΰν­τες. Κα­τοι­κούν -σε πό­λεις ελ­λη­νι­κές και βάρ­βα­ρες, που έ­λα­χε δ κα­θέ­νας τους, α­κο­λου­θών­τας τις το­πι­κές συ­νή­θει­ες στα φο­ρέ­μα­τα και στο φα­γη­τό και στον υ­πό­λοι­πο βί­ο κι ό­μως η πο­λι­τεί­α τους φα­νε­ρώ­νε­ται θαυ­μα­στή και ο­μο­λο­γου­μέ­νως πα­ρά­δο­ξη. Πα­τρί­δα τους έ­χουν κι αυ­τοί έ­να ο­ρι­σμέ­νο τό­πο, αλ­λά ως πά­ροι­κοι. Με­τέ­χουν σε ό­λα ως πο­λί­ται και ό­λα τα υ­πο­μέ­νουν ως ξέ­νοι. Κά­θε ξέ­νος τό­πος εί­ναι πα­τρί­δα τους και κά­θε πα­τρί­δα τους ξέ­νος τό­πος. Παν­τρεύ­ον­ται ό­πως ό­λοι, κά­νουν παι­διά, αλ­λά δεν τ' ά­πο­ρί­χνουν. Κά­θον­ται σε κοι­νό τρα­πέ­ζι, άλ­λά δεν έ­χουν κοι­νή κοί­τη. Εν σ α ρ κ ι βρί­σκον­ται, άλ­λά ζουν ου κα­τά σάρ­κα. Στη γη περ­νούν τις μέ­ρες τους, άλ­λά στον ου­ρα­νό πο­λι­τεύ­ον­ται. Υ­πα­κού­ουν στους νό­μους του κρά­τους, άλ­λά με τη ζω­ή τους νι­κούν τους νό­μους. Α­γα­πούν ό­λους και ό­λοι τους κα­τα­δι­ώ­κουν. Δεν τους ξέ­ρουν και ό­μως τους κα­τα­δι­κά­ζουν τους θα­να­τώ­νουν και ζω­ο­πο­ούν­ται. Πτω­χεύ­ου­σι και πλου­τί­ζου­σι πολ­λούς. Α­πό ό­λα στε­ρούν­ται και ό­λα τα έ­χουν πε­ρίσ­σια. Ά­τι­μών­ται και η α­τι­μί­α τους δο­ξά­ζει. Βλα­σφη­μούν­ται και βγαί­νουν δι­και­ω­μέ­νοι. Λοι­δο­ρούν­ται και εύ­λο­γού­σιν. Υ­βρί­ζον­ται και τι­μούν. Ά­γα­θο­ποι­ούν και τι­μω­ρούν­ται ως κα­κο­ποι­οί. Τι­μω­ρούν­ται και χαί­ρουν ως ζω­ο­ποι­ού­με­νοι. Οι ι­ου­δαί­οι τους πο­λε­μούν ως αλ­λο­φύ­λους και οι εί­δω­λο­λά­τραι τους δι­ώ­κουν και ό­λοι αυ­τοί που τους μι­σούν δεν ξέ­ρουν την αι­τί­α της έ­χθρας τους.

Και για να το πού­με α­πλού­στε­ρα, ό,τι εί­ναι στο σώ­μα η ψυ­χή, αυ­τό εί­ναι στον κό­σμο οι χρι­στια­νοί. Εί­ναι α­πλω­μέ­νη σε ό­λα τα μέ­λη του σώ­μα­τος η ψυ­χή και οι χρι­στια­νοί εί­ναι κα­τά­σπαρ­τοι στην οι­κου­μέ­νη. Η ψυ­χή κα­τοι­κεί μέ­σα στο σώ­μα, άλ­λά δεν εί­ναι του σώ­μα­τος. Και οι χρι­στια­νοί κα­τοι­κούν μέ­σα στον κό­σμο, άλ­λά δεν εί­ναι του κό­σμου. Α­ό­ρα­τη η ψυ­χή, φρου­ρεί­ται μέ­σα στο ό­ρα­τό σώ­μα. Και οι χρι­στια­νοί, ξέ­ρου­με ό­λοι ο­τι βρί­σκον­ται μέ­σα στον κό­σμο, άλ­λά η θε­ο­σέ­βεια τους μέ­νει α­ό­ρα­τη. Μι­σεί την ψυ­χή η σάρ­κα και την πο­λε­μά ε­νώ σε τί­πο­τε δεν την α­δι­κεί η ψυ­χή, μό­νο και μό­νο δι­ό­τι την εμ­πο­δί­ζει να ρι­χθή στις η­δο­νές. Μι­σεί και τους χρι­στια­νούς ο κό­σμος ε­νώ σε τί­πο­τε οι χρι­στια­νοί δεν τον α­δι­κούν, μό­νο και μό­νο δι­ό­τι αν­τι­τάσ­σον­ται.. στις η­δο­νές. ' Η ψυ­χή α­γα­πά τη σάρ­κα και τα μέ­λη της που την μι­σούν. Και οι χρι­στια­νοί α­γα­πούν ε­κεί­νους ά­πό τους ο­ποί­ους μι­σούν­ται. Η ψυ­χή εί­ναι φυ­λα­κι­σμέ­νη στο σώ­μα, αλ­λά το συγ­κρα­τεί αυ­τή στη ζω­ή. Και οι χρι­στια­νοί εί­ναι δε­σμώ­τες του κό­σμου, αλ­λά ο κό­σμος ζη χά­ρι σ' αυ­τούς. Α­θά­να­τη εί­ναι η ψυ­χή και κα­τοι­κεί σε θνη­τό σκή­νω­μα. Και οι χρι­στια­νοί περ­νούν ,μέ­σα α­πό τη φθο­ρά κα­τευ­θυ­νό­με­νοι προς την ου­ρά­νια α­φθαρ­σί­α. Με νη­στεί­α και δί­ψα του σώ­μα­τος η ψυ­χή βελ­τι­ώ­νε­ται. Και οι χρι­στια­νοί τι­μω­ρού­με­νοι κα­θη­με­ρι­νά γί­νον­ται πε­ρισ­σό­τε­ροι. Δι­ό­τι ο Θε­ός τους κά­λε­σε σε ζω­ή, α­πό την ο­ποί­α τους εί­ναι α­δύ­να­το πια να πα­ραι­τη­θούν.

Δεν εί­ναι ε­πί­γει­ο, κα­θώς εί­πα, εύ­ρη­μα η πί­στις που τους
δό­θη­κε ού­τε βάλ­θη­καν να φυ­λά­νε θνη­τό ε­πι­νό­η­μα κι αν­θρώ­πι­νη θρη­σκεί­α. Αλ­λ' ο ί­διος α­λη­θι­νά ο παν­το­δύ­να­μος και κτί­στης των πάν­των και α­ό­ρα­τος Θε­ός φύ­τε­ψε στις  καρ­δι­ές των αν­θρώ­πων και καλ­λι­ερ­γεί την ου­ρά­νια α­λή­θεια και τον λό­γο τον ά­γιο και ά­χώ­ρε­το στον νου. Και δεν έ­στει­λε, ό­πως εί­ναι φυ­σι­κό να σκε­φθή κα­νείς, στους αν­θρώ­πους κά­ποι­ον υ­πη­ρέ­τη α­πό τις α­σώ­μα­τες δυ­νά­μεις, που δι­έ­πουν τα ε­πί­γεια και κρα­τούν την ου­ρά­νια τά­ξι, αλ­λά τον ί­διο τον τε­χνί­τη και δη­μι­ουρ­γό των πάν­των. Ε­κεί­νον για τον ό­ποι­ον και μέ­σω του ο­ποί­ου έ­κτι­σε το στε­ρέ­ω­μα και μάν­δρω­σε τη θά­λασ­σα με τις α­κρο­γι­α­λι­ές, του ο­ποί­ου τα μυ­στή­ρια φυ­λά­γον­ται πι­στά α­πό ό­λα τα στοι­χεί­α της φύ­σε­ως, α­πό τον ό­ποι­ον προ­στά­χθη­κε ο ή­λιος να α­κό­λου­θη τις τρο­χι­ές του, στον ό­ποι­ον πει­θαρ­χεί το φεγ­γά­ρι βγαί­νον­τας τις νύ­χτες, στον ο­ποί­ον υ­πα­κού­ουν τα ά­στρα α­κο­λου­θών­τας τον δρό­μο του φεγ­γα­ριού. Ε­κεί­νον, στον ο­ποί­ον και για τον ο­ποί­ον έ­χουν συναρμολογηθή τα πάντα και καθορισθή και ύποταχθή, οι ουρανοί και όσα είναι τους ουρανούς, η γη και όσα είναι στη γη, η θάλασσα και όσα είναι στη θάλασσα, η φωτιά, ο αέρας, η άβυσσος, όσα είναι σε ύψη, όσα είναι σε βάθη και όσα βρίσκονται ανάμεσα. Εκείνον έστειλε στους ανθρώπους. Και τον έστειλε τάχα, όπως είναι φυσικό να συλλογισθή κανείς, για να προξενήση έτσι φόβο, κατάπληξι και συμμάζεμα; Κάθε άλλο. "Ισα-ίσα με επιείκεια και πραότητα ο βασιλεύς έστειλε τον βασιλέα υιό του, τον έστειλε ως Θεό αλλά και ως άνθρωπο στους ανθρώπους, τον έστειλε ως σωτήρα, τον έστειλε για να πείση κι όχι να έκβιάση. Διότι η βία δεν ταιριάζει στον Θεό. Τον έστειλε για να καλέση, όχι για να καταδίωξη. Τον έστειλε από αγάπη κι όχι για να κρίνη. Θα τον ξαναστείλη για να κρίνη και τότε την παρουσία του ποιος θα την βαστάξη;...Δεν βλέπεις τους χριστιανούς να ρίχνονται στα θηρία για ν' αρνηθούν τον Κύριο και όμως να μη νικώνται; Δεν βλέπεις ότι όσο περισσότεροι τιμωρούνται, τόσο περισσότεροι γίνονται; Αυτά δεν είναι ανθρώπινα φαινόμενα. Αυτά εξηγούνται μονάχα με τη δύναμι του Θεού. Αυτά είναι φανερώματα της ίδιας του της παρουσίας.

Ποιος από τους ανθρώπους θα μπορούσε να γνωρίζη στο βάθος τι είναι δ Θεός, πριν δ Χριστός έλθη; παραδέχεσαι τα κούφια λόγια των σπουδαίων φιλοσόφων, που μοιάζουν με παραληρήματα, όταν άλλοι άπ' αυτούς είπαν ότι ο Θεός είναι πυρ (εκεί που θα πήγαιναν οι ίδιοι, αυτό το ώνόμασαν θεό), άλλοι νερό κι άλλοι διάφορα άλλα στοιχεία, τα όποια ακριβώς κτίσθηκαν άπό τον Θεό; Μα αν κάποια άπ' αυτές τις θεωρίες γίνη αποδεκτή, τότε με το ίδιο δικαίωμα μπορούμε να πούμε ότι είναι Θεός και ένα οποιοδήποτε άλλο κτίσμα. Άλλά, βέβαια, όλα αυτά είναι ταχυδακτυλουργίες και καμώματα απατεώνων θαυματοποιών. Κανείς άνθρωπος ούτε είδε ούτε γνώρισε τον Θεό, άλλ' ο Θεός ο ίδιος φανέρωσε τον εαυτό του. Και τον φανέρωσε δια της πίστεως. Μονάχα με την πίστι μας έχει δοθή ο τρόπος να βλέπουμε τον Θεό. Ο δεσπότης και δημιουργός των όλων Θεός, που έφτιαξε τα πάντα και τα ξεχώρισε σε είδη, δεν υπήρξε μόνο φιλάνθρωπος, άλλά και μακρόθυμος. Άλλά και ήταν ανέκαθεν τέτοιος και είναι και θα είναι χρηστός και αγαθός και ανόργιστος και αληθινός, και μόνος αγαθός είναι. Κι αφού εννόησε κάποια μεγάλη και α­νεί­πω­τη έν­νοι­α, την ανεκοίνωσε μονάχα στον υιό του. Και όσο διάστημα φύλαγε μέσα σε μυστήριο και κρατούσε κρυφή τη σοφή του απόφασι, φαινόταν πως αμελούσε και δεν φρόντιζε για μας. Μα όταν απεκάλυψε μέσω του αγαπητού του παιδιού και φανέρωσε εκείνα που είχε από την άρχή ετοιμασμένα, όλα μονομιάς μας τα χάρισε, δηλαδή και να μετέχουμε στις ευεργεσίες του και να δούμε και να εννοήσουμε εκείνα που κανείς έως τότε δεν είχε ούτε καν φαντασθή.

Ά­φού, λοι­πόν, εί­χε κα­τα­στρώ­σει το σχέ­διο της θεί­ας οι­κο­νο­μί­ας με τον υι­ό του, έ­ως χθες μας ά­φη­νε να παίρ­νου­με τον κα­τή­φο­ρο της α­πι­στί­ας, που τό­σο τον θέ­λα­με, πα­ρα­συρ­μέ­νοι α­πό η­δο­νές και ε­πι­θυ­μί­ες. Ο­χι βέ­βαι­α δι­ό­τι α­ρε­σκό­ταν στις α­μαρ­τί­ες μας, άλ­λά τις α­νε­χό­ταν.. Δεν συ­νευ­δο­κού­σε σ' ε­κεί­νη την ε­πο­χή της α­δι­κί­ας, αλ­λά δη­μι­ουρ­γού­σε την τωρινή εποχή της δικαιοσύνης, ώστε έχοντας άποδειχθή τον πρώτο καιρό άπό τα ίδια μας τα έργα ως ανάξιοι της ζωής, τώρα ν' αξιωθούμε τη χρηστότητα του Θεού κι άφου στον ίδιο τον εαυτό μας βεβαιωθούμε για το πόσο αδύνατο ήταν εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού, τώρα με τη δύναμι του Θεού να μπούμε σ' αυτή. Η αδικία μας είχε αποκορυφωθή και συμπληρωθή. Είχε γίνει κατάδηλο ότι το κατάντημα μας δεν μπορούσε να είναι άλλο από την κόλασι και τον θάνατο. Άλλά ήλθε η ώρα που ο Θεός είχε προορίσει για να φανέρωση τη χρηστότητα και τη δύναμί του (ω άπροσμέτρητη φιλανθρωπία και αγάπη του Θεού!. Δεν μας μίσησε, δεν μας άπεδοκίμασε, δεν μνη­σι­κά­κη­σε. Άλ­λά μα­κρο­θύ­μη­σε, α­νέ­χθη­κε και μέ­σα στο έ­λε­ος του ε­πω­μί­σθη­κε ο ί­διος τις α­μαρ­τί­ες μας, δί­νον­τας τον υι­ό του λύ­τρο για μας, τον ά­γιο υ­πέρ των ά­νό­μων, τον ά­κα­κο υ­πέρ των κα­κών, τον δί­και­ον υ­πέρ των α­δί­κων, τον ά­φθαρ­το υ­πέρ των φθαρ­τών, τον α­θά­να­το υ­πέρ των θνη­τών. Δι­ό­τι τι άλ­λο μπό­ρε­σε να κα­λύ­ψη τις α­μαρ­τί­ες μας πα­ρά η δι­και­ο­σύ­νη ε­κεί­νου; Πά­νω σε ποι­όν θα μπο­ρού­σα­με να δι­και­ω­θου­με ε­μείς οι ά­νο­μοι και α­σε­βείς πα­ρά μο­νά­χα πά­νω στον υι­ό του Θε­ού; Ω γλυ­κύ αν­τάλ­λαγ­μα, ω α­νε­ξι­χνί­α­στη δη­μι­ουρ­γί­α, ω α­προσ­δό­κη­τες ευ­ερ­γε­σί­ες! Η α­νο­μί­α των πολ­λών να κρυ­βή α­πό έ­να δί­και­ον, η δι­και­ο­σύ­νη ε­νός να δι­καί­ω­ση πολ­λούς α­νό­μους. Ά­φού μας έ­κα­νε ο Θε­ός να δού­με προ­τύ­τε­ρα πό­σο α­δύ­να­το στη φύ­σι μας ή­ταν να πε­τύ­χου­με τη ζω­ή και τώ­ρα μας χά­ρι­σε σω­τή­ρα που μπο­ρεί να μας λύ­τρω­ση όν­τας α­πο­λύ­τως α­δύ­να­το να σω­θού­με μό­νοι μας, και α­πό τα δύ­ο αυ­τά θέ­λη­σε να πι­στεύ­ου­με τη χρη­στό­τη­τα του και να τον α­να­γνω­ρί­ζου­με τρο­φέ­α, πα­τέ­ρα, δι­δά­σκα­λο, σύμ­βου­λο, ια­τρό, νο­υ, φως, τι­μή, δό­ξα, δύ­να­μι, ζω­ή, χω­ρίς να με­ρι­μνά­με για το τι θα ντυ­θού­με και τι θα φά­με.

 Αυ­τή την πίστι αν ποθήσης και συ, θα απόκτησης πρώτα πρώτα την έπίγνωσι τοΰ πατρός. Διότι ο Θεός τους ανθρώπους αγάπησε, για τους όποιους έχτισε τον κόσμο,  στους οποίους ύπέταξε όλα όσα είναι πάνω στη γη, στους οποίους έδωσε λόγο και. νου, στους οποίους μόνους αξίωσε να βλέπουν προς τα άνω, προς τον ίδιο, τους οποίους έπλασε από την ίδια του την εικόνα, προς: τους οποίους απέστειλε τον υιόν αυτού τον μονογενή, στους οποίους υποσχέθηκε την ου­ρά­νια βα­σι­λεί­α και θα τους τη χα­ρί­ση αν τον α­γα­πή­σουν. Ό­ταν πά­ρης ε­πί­γνω­σι ό­λων αυ­τών, δεν ξέ­ρεις τι χα­ρά θα νοι­ώ­σης. Και πως θ' ά­γα­πή­σης ε­κεί­νον που τό­σο σ' α­γά­πη­σε πριν ά­πό τους αι­ώ­νες; Άλ­λά α­γα­πών­τας τον θα γί­νης μι­μη­τής της χρη­στό­τη­τας του. Και μην α­πο­ρή­σης για το ό­τι ο άν­θρω­πος μπο­ρεί και γί­νε­ται μι­μη­τής του Θε­ού. Μπο­ρεί, δι­ό­τι θέ­λει ο Θε­ός. Δεν μι­μεί­ται τον Θε­ό ε­κεί­νος που κα­τα­δυ­να­στεύ­ει τους δι­πλα­νούς του, ε­κεί­νος που τους εκ­με­ταλ­λεύ­ε­ται,, ε­κεί­νος που πλου­τεί εις βά­ρος τους, ε­κεί­νος που τους πα­τεί με. το πέλ­μα του. "Ο­λα αυ­τά εί­ναι έ­ξω α­πό τη θεί­α με­γα­λει­ό­τη­τα. Άλ­λά μι­μη­τής το­υ Θε­ού εί­ναι ε­κεί­νος που ση­κώ­νει το βά­ρος του δι­πλα­νού του, που ευ­ερ­γε­τεί τους α­δυ­νά­τους, που παίρ­νον­τας α­πό τον Θε­ό χο­ρη­γεί σ' ό­σους έ­χουν α­νάγ­κη και γί­νε­ται σαν θε­ός των. Τό­τε θα δης, ε­νώ θα εί­σαι στη γη, τον Κύ­ριο του ού­ρα­νού, τό­τε θ' άρ­χί­σης να λα­λής τα μυ­στή­ρια του Θε­ού, τό­τε θ' ά­γα­πή­σης και θα θαυ­μά­σης αυ­τούς που τό­σα υ­πο­φέ­ρουν για να μη τον αρ­νη­θούν. Τό­τε θα κα­τα­λά­βης. την α­πά­τη και την πλά­νη του κό­σμου, ό­ταν νοι­ώ­σης την ου­ρά­νια ζω­ή, ό­ταν κα­τα­φρό­νη­σης τον φαι­νο­με­νι­κό ε­δώ κά­τω θά­να­το, ό­ταν φο­βη­θής τον πραγ­μα­τι­κό θά­να­το, που ε­πι­φυ­λάσ­σε­ται σ' όσους πρό­κει­ται να κα­τα­δι­κα­σθούν στο πυρ το αι­ώ­νιο, στη φω­τιά που έ­ως το τέλος θα καίη, εκείνους που θα της παραδοθούν. Τότε θα θαυμάσης αυτούς που υπομένουν για τη δικαιοσύνη το πρόσκαιρο πυρ και θα τους μακαρίσης, όταν καταλάβης εκείνο το πυρ τι πράγματι είναι.