ΟΜΙΛΙΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΑΦΗΝΑΣ

(15.08.2012)

            Αγαπητοί εν Χριστώ Αδελφαί και Αδελφοί:

Καλή είναι η συναισθηματική έκφραση της πίστεώς μας, η οποία αποκτά ποικίλες μορφές, ως πράξις, τέχνη και «ήθος» μέσα στην «εν Εκκλησίες» μας ζωή, αλλά αυτή η έκφραση και αυτός ο ενθουσιασμός της καρδιάς χάνουν το νόημά τους εάν δεν στηρίζονται στην «ορθήν δόξαν», δηλαδή στην σωστή διδασκαλία της Πατερικής καθ’ ημάς Παραδόσεως, τουτέστι στην Ορθοδοξία.

-         Για αυτόν τον λόγο, πρέπει εν πρώτοις να αναρωτήσουμε – και να αναρωτιόμαστε- ποια είναι η Παναγία μας από τρεις βασικές απόψεις:

-         1. Ιστορική,

-         2. Ανθρωπολογική

-         3. Μυστηριακή.

1.     Η Μαριάμ ήταν κόρη του Ιωακείμ και Άννης. Εβραία γυναίκα που έζησε και μεγάλωσε σε σεμνό οικογενειακό περιβάλλον –κατά την παράδοση αφιερωμένη στην προσευχή στο ναό- και με ιδιαίτερα αίσθηση της παρουσίας του Θεού στην ζωή της. Ήταν άλλωστε, μάς λέει ο Ματθαίος (Α, 18), «μνηστευθείσα τώ Ιωσήφ». Τότε είδε η Μαριάμ τον άγγελο του Κυρίου ο οποίος την έφερε την πρόταση του Θεού: της παρουσίασε το θέλημα Αυτού και την άφησε ελεύθερη για να κάνει αυτή εξ’ εαυτής την μεγάλη επιλογή και την οριστική απόφαση.

2.     Η Παναγία ήταν, προφανώς, άνθρωπος –ούτε θεά, ούτε ημίθεα...-, και ως άνθρωπος συμμετείχε στα πλέον ουσιώδη χαρακτηριστικά της ανθρωπότητος:

2.1.         Θνητότητα,

2.2.         Ελευθερία,

2.3.         Υπαρξιακή προσδοκία.

Η Παναγία, όπως όλοι μας, ήταν και αυτή εκτεθειμένη στον θάνατο. Η διαφορά δεν είναι στην φύση, αλλά στο πρόσωπο, η Παναγία είχε μια αγνότητα και μία ανοιχτότητα προς τον Θεό, που οπωσδήποτε την κάνει την καταλληλότερα παρακαταθήκη της χάριτος. Το αγνό της φύσεως της Παναγίας είναι το αποτέλεσμα της θεανθρωπίνης συνεργασίας, δηλαδή, της χάριτος του Θεού, της καλής και πνευματικής φροντίδος  των προπατόρων του Χριστού, Ιωακείμ και Άννης και της πάντοτε προς τον Θεόν στρεφομένη ελευθερία της.

Για αυτό τον λόγο, ο Αρχάγγελος ενημερώνει την Παναγία περί του θελήματος του Θεού, αλλά την απόφαση έπρεπε να είναι μόνο δική της: «γένοιτό μοι κατά το ρήμά σου». Έτσι, ανταποκρίνεται στην κλήση του Θεού με ελευθερία, και αρχίζει έτσι να πληρώνει την προσδοκία αυτής του Θεού, και δια αυτό μεταμορφώνεται από την –ναι μέν σεμνή αλλά- απλή γυναίκα που ήταν, στην Θεοτόκον και Μητέρα του Θεού, στην «κεχαριτομένη Μαρία», στην «ευλογημένη εν γυνεξί». Εις την σαφή απάντηση της Παναγίας απαντά μυστικώς όλη η ανθρωπότητα. Η χάρις προσφέρει και στηρίζει, αλλά είναι η ανθρώπινη ελευθερία αυτή που αποφασίζει. Όπως μας λέει ο Ευδοκίμοφ: «Η χάρη δεν βιάζει ούτε εξαναγκάζει διόλου την φυσική τάξη, αλλά την τελειώνει». (σ. 204). Για αυτό τον λόγο, η Ορθοδοξία δεν δέχεται το λατινικό δόγμα της «ασπίλου συλλήψεως». Η Παναγία εγενήθη ως κάθε ένας από μας, με τις ίδιες ανθρώπινες προϋποθέσεις, και για αυτό τον λόγο μπορεί να γίνει μεσίτριά μας, και υπόδειγμα ανθρωπίνης εν πλήρη ελευθερία συνεργασίας με τον Θεόν: εάν είχε η Παναγία οντολογικά προνόμια, με άλλα λόγια, εάν είχε γεννηθεί με τέλεια θέληση, χωρίς καθόλου φόβου του θανάτου, με μία εκ φύσεως –δηλαδή από μιάς δια χάριτος Θεού- πεπληρωμένη αντίληψη της αληθείας… Κατ’ αρχάς, δεν θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «άνθρωπο», δεν θα ήταν μέρος του γένους μας, θα ήταν ένα είδος θεός, και η οικονομία της σωτηρίας θα ήταν μόνο μια «θεός από μηχανής» χειρονομία του Θεού. Η Παναγία όμως ήταν και είναι άνθρωπος σαν και εμάς «κατά φύση», και όμως είναι η «υψηλοτέρα και ενδοξοτέρα των ουρανών» κατά «θέωση», εφ’ όσον αφιερώθηκε πλήρως στον Θεό, και ελέχθη υπό Αυτού δια την ενσάρκωση του προ αιώνων Λόγου του Θεού.     

3.     Η Παναγία, με το «γένοιτο» αυτής, έγινε «δοχείον του Λόγου του Θεού», και για αυτό την αποκαλούμε «η Πλατητέρα των Ουρανών».

Είναι «Θεοτόκος» και «Μητέρα του Θεού», και αυτές οι δύο ιδιότητες δεν είναι απολύτως το ίδιο πράγμα:

3.1.         Όταν λέμε «Θεοτόκος», η έμφασις πέφτει στο οντολογικό γεγονός ότι η Παναγία «προμηθεύει» στον Λόγον του Θεού το «ανθρώπινο στοιχείο», για αυτό την αποκαλούμε και «θήρα σωτηρίας». ‘Όταν λέμε «Μητέρα», η σημασία επικεντρώνεται στο ότι πράγματι γέννησε τον Ιησού και τον θήλασε και τον φρόντισε καθώς Ούτως μεγάλωνε σε ηλικία και αυτοσυνειδησία: με δύο λόγια, πλήρωσε με τον Χριστό από αγάπη όλα τα καθήκοντα της μητρότητος.

Για αυτό η Παναγία είναι:

3.1.1.  Σύμβολο της Εκκλησίας: λέει ο αγ. Κλήμης ο Αλεξανδρεύς: «Μία δε μόνη γίνεται μήτηρ παθένος: εκκλήσιαν εμοί φίλον αυτήν καλείν…Μαρίαν την αειπάρθενον, την αγίαν Εκκλησίαν».

3.1.2.  Σύμβολο της σωτήριας οικονομίας του Θεού: λέει ο αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός: «Τούτο γαρ το όνομα {της Θεοτόκου} άπαν το μυστήριο της οικονομίας συνίστησι». («Γιατί το όνομα αυτό της Θεοτόκου συνάπτει όλο το μυστήριο της οικονομίας της σωτηρίας»). 

3.1.3.  Μεσίτρια και προστασία όλων των Χριστιανών.

Και αυτό, εφόσον στην Παναγία υλοποιήθηκε ένα τεράστιο μυστήριον: «Έτεκες απάτορα Υιόν εν σαρκί, τον προ αιώνων εκ Πατρός γεννηθέντα αμήτορα» (Δογματικόν του γ’ ήχου). («έτεκες τον Υιόν χωρίς συνδρομή ανθρώπινο πατέρα, αυτό που  προ αιώνων γεννήθηκε χωρίς συμμετοχή μητέρας»).   

-         Τέλος, θα αναφερθούμε σε μια τελευταία διευκρίνιση: τι εννοούμε όταν λέμε ότι η Παναγία «εκοιμήθη» και τι όταν λέμε ότι «μετέστη εις τον Ουρανόν». Μιλούμε έτσι για την «Κοίμηση» και για την «Μετάσταση». Κατ’ ουσίαν πρόκειται δια το ίδιο πράγμα, αλλά έχουν μια διαφορετική θεολογική βαρύτητα.

Η κοίμησις αναφέρεται στον θάνατο του ήδη ασπίλου σώματος της Παναγίας και στον ενταφιασμό αυτού εν Γεθσημανή. Δια αυτό λέει το ωραίο τροπάριο: «απόστολοι εκ περάτων συναθροισθέντες ενθάδε, Γεθσημανή τω χωρίω, κηδεύσατε μου το σώμα…».

Η «Μετάστασις» μάς μιλάει για την «μετάβαση» της Παναγίας προς τους ουρανούς δια της αληθινής αναστάσεως αυτής. Το ουσιαστικό αυτό, δηλαδή, ο όρος «μετάστασις», προέρχεται από το ρήμα «μεθίστημι», που πολύ ενδιαφέρον σημαίνει όχι μόνο ότι κάτι ή κάποιος μεταφέρεται από έναν τόπο εις άλλο, αλλά και σημαίνει ότι κάποιος ή κάτι μεταμορφώνεται καθώς μεταφέρεται ή δια να μεταφερθεί, κάπως απελευθερώνεται από έναν κίνδυνο ή μία δυσάρεστη και ανεπιθύμητη κατάσταση. Για αυτό, π.χ., λέει ο Σοφοκλής: «και σε δαίμονες νόσον μεταστήσειαν», δηλαδή, «να σε ελευθερώσουν οι θεοί από την νόσο σου, μεταβάλλοντάς την σε υγεία». Δηλαδή, με την «Μετάστασή» της η Παρθένος, όχι μόνο ανταμώνει τον Υιό της εις τους ουρανούς, αλλά επί πλέον μεταμορφώνεται πλήρως δια την τελειότητα αυτής της συναντήσεως: μεταμορφώνεται μάλιστα στην έννοια ότι, δια του θανάτου της, ως κατά τον Αδάμ πεπτοκότος ανθρώπου, «μετέστη προς την ζωήν», δηλαδή, ανέστη δια της χάριτος και της δυνάμεως του Θεού.

Σχετικά μ’ αυτό μας εξηγεί ο ρώσος θεολόγος Π. Ευδοκίμοφ: «…η ορθόδοξη εορτή της Κοιμήσεως περιλαμβάνει τον θάνατο και ενταφιασμό της Θεοτόκου, και ύστερα την ανάσταση και την άνοδο της στους ουρανούς… Η μετάσταση της Παρθένου ερμηνεύεται πάντοτε ως δώρο του Υιού προς την μητέρα και ο άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός ονομάζει τον Κύριο «οφειλέτην» της Θεοτόκου, για να δείξει έτσι όλο το μυστήριο της συγγένειάς των. Η συγγένεια όμως αυτή δεν εξαιρεί διόλου την Παρθένο από την κοινή μοίρα όλων. Η ιδική της μοίρα απλώς συντμήθηκε χρονικά και είναι μία πρόγευση της Παρουσίας.» (Ορθοδοξία, σ. 208).

Για όλα αυτά, η Παναγία μας είναι και Εκκλησία-Μήτηρ, και ως πλήρως άνθρωπος πραγματοποίηση της υψηλοτέρας προσδοκίας μας -της θεώσεως- , και μεσίτριά μας, επειδή με την Παρθενία της –που είναι της σαρκός εφ’ όσον είναι πρώτον της ψυχής- «η Θεόν Λόγον τοις ανθρώποις, τη παραδόξω σου κυήσει, ενώσασα, την απωσθείσαν φύσιν του γένους ημών τοις ουρανίοις συνάψασα…».

Καλή Παναγιά!

Η Θεοτόκος μήτηρ, βοήθεια και προστάτις πάντων ημών!

Π. Αθανάσιος Γιάννες

Συνεφημέριος του Ιερού Ναού